Reklamı Geç
Advert
Advert
Advert
SURRE ALAYI HAC YOLCULUĞU VE URFA
Aşir Kayabaşı

SURRE ALAYI HAC YOLCULUĞU VE URFA

Reklam

Urfa’da araştırmacı yazarlarımız yeniliye Urfa tarihi ve arkeolojik eserlerinden hareketle tarihi değerler konusunda, haklı olarak Urfa için bir gerçeği şöyle ifade ederler. Urfa; “hafızası silinmiş şehir”, “Hafızasını kaybetmiş şehir” ve daha da gerçekçi bir genellemede bulunarak “Urfa’da tarih efsaneleşmiş, efsane tarih olmuş şehir.” tanımlamasını yapamaya başlamışlardır. Günümüzde bunun bir örneği de İstanbul’dan Hac yolculuğu için hareket eden “Surre Alayı” nın Urfa’ya gelerek, yöreden geçtiği ve bazı güzel hediyeler de Urfa’ya bıraktıkları savıdır.

      Oysaki, daha önceden bizim Ahi sancakları diye sözünü gündeme taşıdığımız, Urfa’daki bu sancaktan üç adetinin Urfa Debbağhane kahvehanesi önündeki Ahi Saliklerinden Şeyh Muhammed Horasanî türbesinden alınarak (1925), Dergâh cami avlusunda Dede Osman Avni Velî türbesinde toplanmış, on adet sancağın Ahi Sancakları olabileceğini kamuoyu ile paylaşmıştık, Çünkü sözü edilen üç sancağın Ahî Saliki Şeyh Muhammed Horasanî türbesinden alındığı bilinmektedir. Bu durumda bunların Surre sancakları olduğunun izahı ve Urfa’ya nereden ve nasıl getirildiği izaha muhtaçtır.

      Zira bu dönüştürmenin nasıl Surre sancaklarına dönüştüğü konusunda açıklayıcı bir bilgi verilememektedir. Şöyle ki, Surre Alayları güzergahında Urfa yoktur ve hiçbir Surre Alayı da Urfa’ya gelip buradan geçmemiştir.

     Ancak, Surre Alay yolculuğunda Urfa’ya en yakın il Halep’tir ki, o dönemde de Urfa şehir değil, sancak olarak da Haleb’e bağlıdır. Cumhuriyet devrinde Urfa il olur. Otobüs işletmelerinin çoğalması sonucu 50-60 yıl önce bölgedeki hacılar, Urfa’ya gelerek Halilürrahman’ı da ziyaret ederek, Haleb’e gidip orada kafileye katılarak hacca giderlerdi.

     “Surre Alayı’nın gönderilişi (yolu), ise zaman zaman değişmiştir. Elimizdeki belgelere göre bunu; biri Tanzimat’tan evvel, ikincisi sonra olmak üzere belli başlı iki kısma ayırmak mümkündür. Tanzimatt’tan evvel hatta ondan bir müddet sonraya, 1281-1864 senesine kadar Surre Alayı, karadan katır ve develerle gönderilmiştir. O tarihten itibaren denizden vapurla gönderilmeye başlanmış ve bu durum 1908’lere değin sürmüştür. 1908’den sonra Hicaz Demiryolunun yapılması üzerine de trenle Surre’nin yollandığı bilinmektedir. *

      Surre yolu olarak, Hac yolunun dışında özel bir yol yoktur. * Hac yolu, kara tarikiyle olmak üzere yedidir:

1- Şam’dan Mekke’ye,

2- Mısır’dan Mekke’ye,

3- Aden’den Mekke’ye,

4- Amman’dan Mekke’ye,

5- Lahsa yolu,

6- Basra yolu,

7- Bağdad’dan Mekke’ye. *

      XVIII. Yüzyılda ana yollardan olan, Anadolu’nun sag kol (batı) ve ana yolu, şöyleydi: Üsküdar-Hereke-İzmit-Söğüt-Eskişehir-Seyyitgazi-Bolvadin-Akşehir-Ilgın-Konya-Ulukuşla-Adana-İskenderun-Şam’dan-Kudüs-Kahire; yine Şam’dan Medine-Mekke-San’a-Aden. *      Belli başlı hac kafileleri ise:

      1- Suriye Kafilesi

      2- Mısır Kafilesi

      3- Irak Kafilesi

      Surre Emini, Üsküdar’da bir müddet kalıp * levâzımât-ı seferiyye ile ilgili olarak noksanlarını tamamladıktan sonra, padişahın müsaadesiyle * Üsküdar’dan hareket edebilirdi.

    “Birçok defa, Urbân, yani çöllerde çadırlarda yaşayan Bedevî Araplar, acımasız davranarak ellerinde silahlarla hacı kâfilelerine saldırmışlar, soymuşlar ve hacıları öldürmüşlerdir. Aşağıda vereceğimiz destanda Çöl Araplarının bir Surre Alayını soymaları anlatılmaktadır. Baskın olayını duyan Sultan Mustafa’nın ağladığını destandan öğreniyoruz.

      Olay IV. Mustafa zamanında (1807-1808) geçmiştir. Destanı söyleyen Âşık Neş’atî’dir *

Niyet ettik Beytullah’a gitmeğe

Hacer-ül-Esved’e yüzler sürmeğe

Arafat’da hem vakfe’ye durmağa

Takdir her tedbiri bozar, dediler

 

Üsküdardar’dan azmeyledik Hak yola

Bilinmez ki başımıza ne gele

Gözümüzün yaşı karıştı Nil’e

Nice bin can telef oldu, dediler

 

Geldi Arab yolumuzu bağladı

Hasret ile yüreğimizi dağladı

Gökte melek, yerde insan ağladı

Hacılara yazık oldu, dediler

 

Arablar’dan oldu bize bu işler

Çakıl taşı gibi serildi leşler

Halimize ağladı havada kuşlar

Takdir-i Hak böyle imiş, dediler

 

Çöllerde süründük yaralı, melil

Yoktur, önümüze düşe bir delil

Halimize rahmede ganî Celil

Alnımızda yazı budur, dediler

 

Sultan Mustafa işitti, ağladı

Kullarının yüreğini dağladı

Yedi kral dilde bunu söyledi

Hacılara yazık oldu, dediler

 

Kimi Kudüs’e gitti, kimi Şam’a

Kimimiz Beyrut’a, kimi Maan’a

Niceleri bulandı al kızıl kana

Kerbelâ’da şehit olduk, dediler

 

Göğe çıktı feryat ile zârımız

Gayet müşkil oldu bizim halimiz

Bâda gitti namus ila ârımız

Mevlâ, bize senden imdat, dediler.

 

Felek devredeli bu iş olmadı

Mahmel-i Şerif’te çok baş oynadı

Kanımız da çölde kumla kaynadı

Kıyametten nişan oldu, dediler

 

Avratların hali gelmez beyana

Çırılçıplak döküldüler yabana

Devir döndü, geldik âhir zamana

Dost ağlayıp düşman güldü, dediler

 

Kılıç, mızrak üstümüzde oynadı

Şamlılar’dan bize imdat olmadı

Neşâti, Âl-Osman’da gayret kalmadı

Yâ ilâhî, senden imdat, dediler.

       Bu kervanların soyulması olayı kamuoyu üzerinde, savaş esnasında yenilen ordudan, daha fazla etki yapar. İşte o zaman halkın idareye karşı şikâyet ve sızlanmaları yükselmeye başlar. Bu da Şam Paşasının ve hatta bazen Baş Vezirin azlini doğurur.”1 *

      Görüldüğü gibi Surre Alayı; hac yolculuğu İstanbul Üsküdar’dan başlıyor, bu yolculukta hacıların çektikleri sıkıntıları şair yukarıdaki dizeleri ile dile getirmiştir. Üç kıtaya hükmeden Osmanlı İmparatorluğu’nun hac yol güvenliğini sağlayamaması düşündürücü olduğu gibi, “İslâm’ın temel kurallarından biri olarak kabul edilen hac farzını hiçbir Osmanlı padişahı ve halifesi de yerine getirmemiştir.”2. Umarız tarihçilerimiz bu konuyu da aydınlatırlar.   

     1960’lı yıllarda ulaşımdaki gelişmelerden ötürü, otobüs firmaları, otobüsle yolculuğun avantajını kullanarak, çevre illerden gelen hacı adaylarıyla Urfa’ya uğrayıp, buradan Haleb’de kafileye katılmak üzere gittikleri bilinmektedir. Ancak hiçbir hiçbir kaynak Surre Alayı’nın Urfa’ya gelip buradan geçmemiştir. Arz olunur.

***

1- Prof. Dr. Münir Atalar, “Osmanlı Devletinde Surre-i Hümayun ve Surre Alayları”, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 294, Ankara, 1999, s.129-130-131-136-141-143-87; M. Zeki Pakalın, OTDTS., c.III, s.280; BA., İr. Dah. 36788 (Sene: 1282-1865). Vakıflar Gn. Md. Arş., Defter no:1870. Bkz: a.g. makale, V.D., c. XIII, s.136; * üç adet sancağın Ahi Saliki Şeyh Muhammed Horasanî türbesinden alındığını, o semtteki debbağ iş sahiplerinden saha araştırması olarak öğrendiğimiz için “Ahi Sancakları” deyimini kullanmıştık, bunu beyan eden esnafın kimlik bilgileri arşivimizdedir.

2- Baki Öz, “Alevilik Tarihinden İzler”, Can Yayınları: 69, Kayhan Matbaacılık Yalçın Mücellithansi, İstanbul, 1997, s.30

DİĞER YAZILAR
Sende Yorumla...
Kalan karakter sayısı : 500
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR X
Evlenme ve Boşanma İstatistikleri Şanlıurfa 2. sırada
Evlenme ve Boşanma İstatistikleri Şanlıurfa 2. sırada
TÜİK, Yurt içinde 17 milyon kişi seyahate çıktı
TÜİK, Yurt içinde 17 milyon kişi seyahate çıktı