“1857 yılında Urfa’da doğan Hacı Abdi Efendi’nin asıl adı Seyyid Mustafa’dır… Asıl adı Mutafa olmasına ragmen, şiirdeki mahlası ile şöhret bulan “Hacı Abdi Efendi”nin Seyyid olma ihtimali de vardır. Halk arasında saygın yeri bu sebeble de teveccüh sebebi olabilir. Seyyid Mustafa ismi, bize bu yorumu yapma şansı vermektedir.
Şıhis İshakoğlu’ndan ve Urfa Ulu Camii eski imamlarından Hacı Abdurrahman Ertan Hoca’dan sözlü olarak öğrenmiş bulunmaktayız. Hacı Abdi Efendi’nin yaşayan torunlarından daha fazla bilgi temini mümkün olmamıştır. Her sanat, kültür ve fikir adamımızın mukadder sonu gibi Abdi Efendi de toplumumuz tarafından unutkanlığa ve ilgisizliğe düçar olmuştur”
Aslında bu düçarlığın asıl nedeni şair Abdi’nin gerçek bir “ehlibeyt” bendesi şair olduğunu ortaya koymasıdır. Çünkü, Urfalı Şair Abdi “Tavella” ve “Tabera” inancını ifade etmekten çekinmeyerek, cesaretle Yezid’in hilekâr zihniyetini lanetleyerek Allah, Muhammed, Ali ve Hüseyin sevgisini ortaya kor.
MERSİYE- İ HACI ABDİ EFENDİ MERHUM
“Mah-ı matemdir Muharrem dideler kan ağlasın
Karalar giysin serapa ehl-i iman ağlasın
Macera- yı Kerbela’dan ‘ arş-ı Rahman ağlasın
Cennet- i A’la’da her dem hur-ı gılman ağlasın
Hanedan-ı Mustafa’ya hasm-ı can oldı Yezid
Nur-ı çeşm-i Fatıma-i zehra’yı etdirdi şehid
Olmasın asla Hüda’nın rahmetine müstefid
Uğrasın kahr-ı Cenab-ı Hakk’a her an ağlasın
Şimr-i mel’ unun elinden koptı tufan-ı bela
Al kızıl kana boyandı çün zemin-i Kerbela
Dehşetinden titredi ‘ arz-ı semavat- ı ‘ ala
‘Âlemi ‘ Ulvide ruh-ı şir-i Yezdan ağlasın
Ekmel-i Al-i Rasul- i kibriyadandır Hüseyn
Cevher-i ferd-i ‘Aliyyü’l-murtaza’dandır Hüseyn
Böyle bir pak nesebdir etkıyadandır Hüseyn
Halına gökte melekler yerde insan ağlasın
Vak’a- i şah-ı şehidani heman etdikce yad
İltihab-ı zahm-ı dil eyler “dem a dem” izdiyad
Haşredek bu yare Bünyan za’il olmaz ya ‘ibad
Ağlarım ‘Abdi benimle dide-i can ağlasın”1
“Ehlibeyt’i Ümmü Seleme şöyle nakletmektedir: “Ben Resulullah’ın evinin kapısında iken şu ayet nazil oldu.“...Ey Ehlibeyt! Allah günahlarınızı giderip sizi tertemiz yapmak istiyor...”(Ahzab, 32)
Evde Resulullah, Ali, Fatıma, Hasan ve Hüseyin vardı. Onları bir örtü ile bürüdü ve “Allah’ım, işte bunlar benim ehlibeytimdir, bunlardan günahı gider ve bunları kirlerden tertemiz kıl”2
1- Yrd. Doç. Dr. Mehmet Emin Ertan, “Urfalı Şair Abdi” ,Şurkav Yayınları:15, Şanlıurfa, 1997, s. 13-14
* Şair Abdi; “Ey kerem kânı neka’isden münezzeh Ulu Şah - Ehl-i hacata der-i lütfun açıktır her gah” dizeleri” “Ulu Şah” Alevi-Bektaşi duazında “Bismi Şah” la başlar. Pir Sultan Abdal “şah” unvanını yasaklayan zihniyete karşı, “Siz de şah diyenı ökdürürlerse -Ben de bu yayladan şah’a giderim” dizeleri ile korkusuzca cevap vererek, canından olur.
2- Doç. Dr. İlyas Üzüm, “Ehl- i Beyt-i Mustafa’nın Reyhanı Hz. Hüseyin”, Diyanet Aylık Dergi, Sayı: 252, Ankara, Aralık 2011, s.13
MERSİYE-İ DİĞER
Mâtem-i şâh-ı şehidan için ehl-i irfân
Eylesin mâh-ı Muharremde heman ah ü fiğan
Sinelerde ne sağalmaz yaralar açı Yezit
Nur-ı ayn-ı Mustafa’ya vermedi emn ü eman
Ceyş-i gümrâh-ı adüv ekberi İbn-i Ziyad
Kerbelâ’da gönderib kıldı Hüseyn’e kasd-ı can
Serini tenden cüda eyledi Şimr-i la’in
Oldı bu faci’adan arz-ı İlâhî lerzan
Ne belâdır bu belâ Âl-i Rasûl’e ya Râb
Eyledi rûh-ı Aliyyü’l-Murtazâ’yı nâlân
Çekilir mi bu felâket oturulmaz asla
Böyle bir vak’aya olmaz mı ciğerler sûzân
Teşne-leb dâr-ı fenadan gitdi ol pâk neseb
Olmayan var mı anın katline la’net-han
Kılmam hüzn ile bu nazmi yazarken Abdî
Ağlamakdan çatladı hâme gözümden döktü kan
MERSİYE-İ DİĞER
Gösterib şâh-ı şehidâna sadakat a’da
Kassd-ı can eylediler Âl-Rasul’e hayfa
Ne kıyamet kopdığın melheme-i kübrada
İşidenler kanlı yaşlar döker ağlar hala
Kerbelâ’da irtikâb-ı cürm eden zalimler
Âb-ı Kevser içemez dest-i Ali’den asla
Ruz-ı Mahşerde cenab-ı Fatıma hayrü’n-nisa
Hak divanında eder hun-ı Hüseyn’i da’va
*Pençe-i Âl-ı abaya müntesibdir Abdi
Kaldı matemler içinde çağırır vaveyla”
Edebiyat çevreleri, Abdi Efendi’ nin; iyi, lirik ve kapasiteli bir şair. O, bunu hak etmiştir.”4. derler. Şair Abdi ile tanışma şerefine nail olmuş Urfalı şair Bedri Alpay ise; “Hacı Abdi Efendi dindar, mütevâzi, ince ruhlu bir zattır. Urfa’da herkes kendisini sever, hürmet ederdi”4 der.
Şair Abdi’nin dizelerinde cesaretle, İslam Peygamberi Muhammed Mustafa’nın “Hasan ile Hüseyin benim göz bebeklerimdir” hadisinde belirttiği torunlarına “ehlibeyt” ine yapılan zulmü lanetler.
3- Yrd. Doç. Dr. Mehmet Emin Ertan, “Urfalı Şair Abdi” ,Şurkav Yayınları: 15, Şanlıurfa, 1997, s.15-63-64-36-27
4- Bedri Alpay, “Şanlıurfa Şairleri I” ,Dal Yayıncılık, Bayrak Matbaacılık, İstanbul, 1986, s.9;* Merhum Urfalı şair Bedri Alpay’da: ”Bedri’yi dûr etme lütfûndan eya hayr-ül vera - Bende-i Al-i Abâ’dır ey şefaat masdarı.” der. (M. Kurtoğlu, “Kültür Şehri Urfa” ,s.108)
Yukarıda Şair Abdi’nin de vurguladığı “Pençe-i Âl-i Aba” (Hamset-el Al-i Aba) Urfa *(Şark İş (Fesadı) Hanının kitabesi’nde Urfa’daki heterodoks İslam yorumunun izlerini göstermesi açısından kayda değerdir. Kitabe’nin Türkçesi;
”Ey kapıları açan Allah, bize hayır kapısını aç, yıpratıcı veba, kolera ve benzeri hastalıklardan korunmak için üflediğim beş isim var: el-Mustafa ve’l-Mürteza ve’bnahuma ve’l Fatıme” (Mustafa, Mureteza (Ali) ve onun iki çocuğu (Hasan-Hüseyin ve Fatıma’dır.”5
Urfa “Dabbakhane Camii; “… Esas kapı batı kapısıdır. Kapı alınlığında ma’kıli tarzında dört defa “Ali” yazılı kare bir rozet bulunmaktadır.”6
“Karakapıcılardan olduğu söylenen” Urfalı Seyyid Şair Nabî ise “ali bendesi’ olduğunu oğluna hitabında:
“Hamdu li’llah nesebin Âlidir
İlm ile ced ü ebin Âlidir.”7. Der.
Nabî’nin, oğluna nasihatinde “ali yolu” ndan, (nesebi) Seyyit olduğunu hatırlatması manidardır.
“Bir şehrin hafızasının olduğunu ve hafızanın da o şehrin sahip olduğu kültürel ve manevi değerlerden oluştuğunu fehmimizle kabul ettiğimize göre o değerler, var oldukça ve insanlar bu değerlerin etrafında toplanarak kendilerine yeni açılımlar sağladıkları müddetçe, şehrin hafızası da kaybolmaz ve körelmez, bilakis gençleşir. Şehrin hafızasını oluşturan bu değerlerin yanında ve üstünde bir değer daha vardır. Ki o değer, o şehrin ‘makamı’dır.
Makam, gözle görülür, fiziki bir yapı değildir. Yani taş, toprak, harçtan müteşekkil bir bina değildir. Bunun ötesinde ‘ruh’tur. Makam olarak belirlenen yerin ruhudur.”8
“Bugün Urfa’da Mecma’ül Bahr kavramının Balıklıgöl ve çevresindeki kutsal alanın bütünlüğü içindeki yeri, sadece somut bir anlamından ibarettir. Mecma-ül Bahr’ın soyut anlamı kentin hafızasından silinmiştir.”9. Denir, çünkü,“Halilürrahman Camiin batısındaki oda kitabesi de şöyledir:
“Kale nebiy aleyhisselam. Ene Medinetü’l -ilm. Ali Babuha”
Sene:1189. Miladi 1775 tarihine rastlayan bu kitabe, minareden sonra görülen en eski tarihi taşımaktadır.”10.
Peygamberimizin bu hadisi “Ben ilim şehriyim, kapısı Ali’dir.” Urfa’nın tarihine ışık tutuyor.
Urfalı araştırmacı yazarlarımızdan, Sayın Doç. Dr. Abdullah Ekinci’nin “Hafızası silinmiş şehir” ,Sayın Mehmet Kurtoğlu’nun ise; “Hafızasını kaybeden şehir” olarak nitelendirdikleri Urfa kentinin dokusunu oluşturan “ehlibeyt” değerleri unutturulmuş.
Ancak, Urfa’da Haşimi’ye Meydanı, Nur Ali Mahallesi ve Mezar taşlarına işlenmiş “ehlibeyt” inancını dile getiren, özellikle Urfalı şair Abdi’nin eserleri kayda geçmiş, fakat Urfa’da yönü değiştirilen, rengi ve hafızası silinen Mevlid-i Halil ve Balıklıgöl İbrahim Halil Zaviye dokusu başka yapılara dönüştürülmüştür.
Evliya Çelebi’nin deyimiyle “fakr ile fakr, ehl-i hâl ve arif erenler”den, İbrahim Halilullah Dergâhı postnişini Karaköprülü Ali Baba “erenler evi” nden yükselen İbrahimî makamın gönüllere ruh veren ‘mistik hava’sı yok olmuş.
Âşıkların saza, ariflerin öze, ciğerlerin yanıp köze geldiği, sazın söze, sözün sohbete, sohbetin muhabbete, muhabbetin Muhammed’e dönüştüğü sıra gecesi ve mevlitler de, gönülleri coşturan Şair Abdi’nin yukarıdaki Hamset-el Al-i Aba temalı mersiyelerinin sadası duyulmuyorsa, bizde Urfa’ya “Ruhu göçmüş şehir” demekten kendimizi alamıyoruz.
5- Doç. Dr. Abdullah Ekinci, “Soyuttan Somuta Mecma’-ül Bahr” ,Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi, Yıl:3, Sayı:8, Eylül 2010, s.23-24
6- Yrd. Doç. Dr. Cihat Kürkçüoğlu, “Camiler” ,Türkiye Diyanet Vakfı Şanlıurfa Müftülüğü Yayınları, Editör. Prof. Dr. Yusuf Ziya Keskin, “Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Hayat, Ankara, 2011, s.120
7- Prof. Dr. Abdülkadir Karahan, “Nabî” ,Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 820, Ankara, 1982, s.3-4
8- Seyit Ahmet Kaya, “Şehrin Makamı İbrahim ve Urfa” ,T.C. Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya, 2012, s.12-13
9- Doç. Dr. Abdullah Ekinci, “Soyuttan Somuta Mecma’-ül Bahr” ,Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi, Yıl:3, Sayı:8, Eylül 2010,s.19-23
10- Mahmut Karakaş, “Şanlıurfa Kitabeleri” ,Dal Yayıncılık, Şanlıurfa, Tarihsiz, s23
